ادامه کتاب حماسه حسینی : مبحث تبلیغ

مقوله تبلیغ یک مقوله بسیار مهم است که باید خوب بشناسیم اولین نکته درمورد مسئله تبلیغ مفهوم آن است که تعبیر صحیح و نا صحیح از آن می شود. تبلیغ ناصحیح این است که تلویزیون کالایی را طوری تبلیغ می کند که آنگونه نیست، تا مردم بخرند .در ادبیات بازاریابی عرببه این تبلیغ “پروپاگاندا” می گویند . ذهنیت منفی مردم به امر تبلیغ دقیقا این نوع تصور است. ریشه این برداشت از مقوله تبلیغ به فعالیت کلیسا های مسیحی در تبلیغ مسیحیت در جهان بر می گردد. اگر ما هم دین اسلام را مثل کلیسای مسیح تبلیغ کنیم طوری که مردم خوششان بیاید این تبلیغ نادرست است.در ادبیات عرب وقتی می خواهیم چیزی را به کسی تحویل دهیم اگر آن جنس مادی باشد می گوییم ایصال و وصال ،اما در مسائل غیر مادی میگوییم ابلاغ و مسئله تبلیغ در امور معنوی و غیر مادی اتفاق می افتد.وقتی می گوییم تبلیغ دین یعنی پیام دین را به مخاطبان برسانیم.

چرا مسئله تبلیغ مهم است

به طور کلی مسئله تبلیغ عملا راهش شناساندن یک پدیده است. اگر یک کتاب را چاپ کنیم و در قفسه بگذاریم هیچ کس به سراغش نمی رود ولی اگر ازهمین کتاب فیلم ساخته شود یا در یک روزنامه تبلیغی در موردش نوشته شود، شناسانده می شود.تبلیغ از این نظر مهم است که زمینه شناساندن یک پدیده ، پیام و یا موضوع برای عموم مردم را فراهم می کند.با حذف دین ،دین از بین نمی رود.بلکه پیروانش از بین می رود و دیگر پیروی پیدا نمی کند.به همین خاطر یکی از وظایف پیامبران ابلاغ است.اما چرا در زمان امام حسین (علیه السلام ) تبلیغ مهم بوده.چرا امام حسین (علیه السلام ) فرمود “اسیر بسیرة جدی و ابی ” و به دنبال تبلیغ بود.زیرا عملا چیزی از اسلام باقی نمانده همانطور که امام علی (علیه السلام ) پیش بینی کرده بود.اسلام نبوی 180 درجه با اسلام اموی متفاوت است و مردم فکر می کنند اسلام اموی همان اسلام نبوی است. پس امام حسین (علیه السلام ) قبل از اینکه بگوید چنین نیست،اولا : امر به معروف و نهی از منکر کند . دوما ، بگوید اسلام اموی ،نه و اسلام نبوی، اری.و برای شناساندن اسلام نبوی باید تبلیغ کند.مردم با اسلام نبوی بیگانه اند و به نوعی می توان گفت امام حسین (علیه السلام ) پیغمبر عصر خودش هم هست ،نه پیغمبر به آن معنای معصمومش که از طرف خدا آمده به این معنا که عملا دین پیغمبرکه در عصر جاهلیت آورد امام حسین (علیه السلام ) در عصر اموی یکبار دیگر آورد. آنقدر انحراف ایجاد شده بود که دین پنهان شده بود.اما سوالی در اینجا مطرح است که رابطه امر به معروف و نهی از منکر با تبلیغ چیست ؟ اینها دو مقوله جدا از هم هستند، مسئه امر به معروف و نهی از منکرحوزه اجرا و عمل است. اما تبلیغ، مرحله معرفت و شناساندن دین است مقوله تبلیغ مانند امر به معروف و نهی از منکر وظیفه همگانی و واجب است

مقوله تبلیغ با یکسری انحرافات مواجه شده که 2 تا از مهمترین انحرافات این است که :

1- جریان باطل هم از این ابزار استفاده می کند و مسئله تبلیغ مختص به جبهه حق نیست و اتفاقا جریان باطل به خوبی ازاین ابزار استفاده می کند ،یعنی حرفی را به گونه ای بیان می کنند که حق جلوه کند.مانند داستان عبیدالله و یزید (لعنة الله علیه) وقتی می خواستند داستان کربلا را در ذهن مردم توجیه کنند گفتند خدا می خواهد، یعنی جبر گرایی را وسط کشاندند.و امام سجاد (علیه السلام ) و حضرت زینب (سلام الله) با این موضوع مقابله کردند. نمونه واضح وشفاف امروزی تبلیغ جبهه باطل این است که تبلیغاتی از اسلام میکنند که اسلام واقعی نیست،.و پدیده ای را رسانه ای می کنند و به جای اسلام جا می زنند که اسلام نیست. مثل داعش .

2- بی توجهی اهل حق به مسئله تبلیغ است در صورتی که تبلیغ وضیفه همگانی است و مختص روحانیون و مختص روزهای ماه مبارک رمضان و محرم نیست و این نیست که دین را فقط به زبان بگوییم.

شرایط یک تبلیغ موفق :

1- ماهیت پیام :پیام غنی و دارای حقانیت باشد: پیام اگر غنی و دارای حقانیت باشد می تواند یک گامی از موفقیت بردارد.منظور از غنی و دارای حقانیت بودن این است که :

الف . پیام منطبق باعقل باشد:.پیام ضد عقلی یا پیامی که ضد عقل نشان داده شود نمی تواند موفق باشد.یکی از دلایلی که حرف پیغمبران علی رغم همه فشارها تا امروز باقی مانده است عقلانی بودن آن است.یکی از کارهایی که در مقابل دین می کنند این است که دین را مخالف عقل نشان می دهند.چیزی از دین را در می آوردند که در چهار چوب دین معنی دارد ولی اگر جدا کنند و به کسی که با دین آشنا نیست عرضه کنند مخالف عقل به نظر می رسد.

ب . پیام منطبق بر احساسات باشد .

ج . پیام قدرت معنوی داشته باشد: پیام باید وقتی به مخاطب منتقل شود ،مخاطب در درونش احساس قدرت کند. یک دانشمند خارجی معتقد است که یکی از دلایل موفقیت اسلام این است که قدرت معنوی دارد.یعنی به مخاطبانش قدرت روحی می دهد.اگر تفسیر درستی از کربلا شود به انسان قدر معنوی می دهد و اگر قدرت معنوی ندهد پیام درستی ابلاغ نشده.

د . برانگیخته کردن: پیام غنی باید فرد را به حرکت وادارد. اسلام در شبه جزیره عربستان ظهور می کند،13سال در مکه است و از مکه که خارج می شود.در بازه زمانی بسیار کوتاه اسلام نه تنها در شبه جزیره بلکه خیلی از کشورهای دنیا نفوذ پیدا می کند و سرعتش خیلی بالاست چون کسی که مسلمان می شود به مسلمان شدن خودش کفایت نمی کند.انگیزه پیدا می کند که این پیام را به دیگران هم برساند. کربلا عملا تجسم عملی اسلام محسوب می شود چون در صحنه کربلا ،توحید ،عرفان،اخلاق،حماسه و غیره وجود دارد کربلا یک جریان تک بعدی نیست و در صحنه کربلا همه جور آدم را می بینیم و این یک پیام است.

2- وسایل پیام رسانی:

الف . مشروع بودن:از ابزار نا مشروع نمی توان استفاده کرد.

ب . متناسب با روز بودن:مشروع بودن کافی نیست و باید متناسب با روز باشد و نمی شود همیشه از ابزار های قدیمی استفاده کرد و باید ابزار های قدیمی با ابزار های جدید با هم باشند.یکی از اشتباهات نسل ها در قبال همدیگر این است که پدر و مادر ها می خواهند فرزندانشان را مثل خودشان تربیت کنند.کسی که با امکانات روز آشنا نباشد و از فرزند خود عقب باشد قافیه را باخته است پس باید فرزندان خود را با توجه به امکانات روز و در چهار چوب دین تربیت کرد.

3- کیفیت روشهای پیام رسانی:به چه روشهایی تبلیغ موثر است؟

الف .بلاغ مبین: قرآن به پیغمبر به عنوان مبلغ میگوید که چکاری انجام دهد.این اسلوب، اسلوب دقیقی است.در قرآن می فرماید پیغمبر وقتی ابلاغ می کنی بلاغ مبین داشته باش،بلاغ مبین یعنی شفاف و ساده بگو و در لفافه حرف نزن.،طوری که مخاطب بفهمد.

ب .نصح: به معنی خیر خواهی و خلوص.

قرآن می فرماید: “قل لا أسألُکُم علیهِ أَجراً،هیچ اجری را از شما درخواست نمی کنم” . اجر نخواستن پیامبر از مردم یعنی من انگیزه ای در امر تبلیغ جز هدایت ندارم و این یعنی اخلاص،اخلاص یعنی جز خدا چیزی برای شما نمی خواهم و دنبال ثروت و جاه و مقام و غیره نیستم.این در امر تبلیغ خیلی مهم است.

ج .عدم تکلف : الفاظ ثقیل نباید به کار برده شود . بحث علمی که مخاطبانی فرهیخته و عالم دارد فرق می کند.

د .تواضع : مبلغ دینی به این معنی نیست که از دیگران جلوتر باشد بلکه ممکن است از مخاطبانش پایین تر هم باشد.مردم تواضع ساختگی را پس می زنند. اگر کسی واقعا تواضع داشته باشد در رفتارش نشان می دهد و مردم به این تواضع واکنش مثبت نشان می دهند.

ذ . مدارا و پرهیز از تندی:به تعبیر پیامبر در ذات دین باید محکم و خشن بود. همان پیغمبری که در اجرا دین سفت و محکم بودند در امور شخصی سخت گیری نمی کردند و در رفتار با مردم تندی نمی کردند.روایات زیادی داریم که پیامبر اهل مدارا بود و از تندی پرهیز می کرد. قرآن می فرماید که اگر اینگونه نبودی مردم از دورت پخش می شدند.اینگونه رفتار نه تنها با هم کیشان باید باشد بلکه با دیگران هم باید رفتار لین داشت.وقتی خداوند به حضرت موسی میگوید با برادرت نزد فرعون برو، می فرماید : “اذهبا إلی فرعون إنه طغی* فقولا له قولا لینا “. در امر تبلیغ نه باید فقط مدارا کرد و نه فقط تندی ،هر دو اشتباه است.امیرالمومنین پیامبر را وصف کرد و فرمود : “طبیب دوار بطبه” یک جا مردم دوا است و درمان می کند و جایی نیاز دارد که داغ بگذارد.

ر . صلابت و شجاعت :مبلغ از غیر خدا نباید بترسد"لَا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ” چون کسی که از غیر خدا نترسد در مسیرش ذائقه دیگران را در امر تبلیغ تاثیر نمی گذارد، این مبلغ شجاع وظیفه اش را انجام می دهد و به منافع خودش نگاه نمی کند.

ز.نقشی جز رسالت قائل نبودن :کسی که امر پیام رسانی را انجام می دهد ، نقشی جز رسالت برای خودش نباید قائل باشد. مسیحیان دقیقا خلاف این را عمل کردند. کشیش مسیحی غیر از رسالت برای خود تعریف کرد و قسیم النار و الجنه شد و بهشت می فروخت.مبلغ نمی تواند بهشت و یا جهنم و یا عاقبت به خیری و غیره را برای کسی تضمین کند. ما در امر تبلیغ با آدم های مختار مواجه هستیم که با توجه به اختیاری که دارند تکلیف دارند یعنی آزموده می شوند.ما وظیفه خو را انجام دهیم و اینکه مردم چه مسیری را می روند دیگر گردن ما نیست.

ه . عدم تبعیض : اگر مخاطب مخصوصا نسل جوان حس کند که کسی به عنوان مبلغ بین مخاطبان تبعیض و تفاوت قائل می شود ،این سم تبلیغ است و آن فرد دیگر به سمت آن مبلغ نمی آید و حتی ممکن است دیگر نزدیک دین هم نرود.امام حسین (علیه السلام) همان کاری که برای غلامش جونبن حَوّی کرد برای فرزندش علی اکبر هم کرد. تبعیض در امر تبلیغ مخرب است.

ی. صبر و استقامت : امیر المومنینمی فرماید"لا یَحمِلُ هذَا العَلَمَ اِلاّ اَهلُ البَصَرِ وَ الصَّبر؛ باید بصیرت پیدا کرد، باید در این راه صبور بود."نمی توان انتظار داشت یک شبه کسی را که راهی را سالیان سال رفته را بر گرداند.

4- شخصیت پیام رسان :

شرایط و ویژگی پیام رسان:

الف . شناخت پیام به نحو مجموعی :یعنی شناختی جامع داشته باشد.لازمه مبلغ بودن این است که خودش دین را درست بشناسد و به شنیده ها اکتفا نکند و خودش برای شناخت دین تلاش کند.

ب . مهارت در به کار گیری از وسایل : امام حسین (علیه السلام) از ابزار مکه استفاده می کند،اولا:مکه محل اجتماع مسلمین است آن لحظه امام حسین (علیه السلام)در مکه حضور داشت و پیامش را منتقل کرد . دوما : پیامش را عملی نشان می دهد روزی که همه به سمت مکه می روند امام حسین (علیه السلام) از مکه خارج می شود.بکارگیری امام حسین (علیه السلام) از این ابزار بسیار دقیق است.