وجود عشق و محبت در زندگي زوجین اثرات زيادي بر جاي مي گذارد كه هر كدام از اين اثرات نقش مهمي در ايجاد روابط سالم کلامی در خانواده ايفا مي كند كه به چند مورد از آن ها اشاره مي كنيم .

الف)عفو و گذشت
گذشت و چشم پوشي از خطاهاي يكديگر، نشانه وجود عشق در خانواده است عملي كه جنبه هاي مثبت همسر را برجسته مي كند و نقاط ضعف، محدوديت ها و كمبود هاي او را كم رنگ جلوه مي دهد . جمله ” هيچ كس كامل نيست ” عبارتي آرام بخش و تسلّي دهنده است .[1]

امام سجاد(علیه‌السلام) در رساله حقوق خود بزرگ منشي و گذشت را در بخشش و عفو قرار داده اند : ” حق آن كسي كه به تو بدي كرده است ؛ اين است كه از او بگذري و مشمول عفو قرار دهي ."[2]  

با وجود عشق، اختلاف سليقه هاي موجود بين همسران موجب نا خرسندي و آزردگي آن ها نمي شود بلكه هر يك از آن دو را در چشم ديگري به خير كثير تبديل مي سازد .

وبه دلیل گذشت وترجیح مصلحت خانواده برخواسته‌های شخصی‌، خداوند کریم دریچه‌ای از خیر و برکات را به سوی آنان می‌گشاید،

چنان چه در سوره نساء بعد از تأکید برخوش رفتاری نسبت به همسران می‌فرماید:

” فان كرهتموهن فعسي ان تكره شيئا و يجعل الله فيه خيرا كثيرا؛[3]

 اشاره به اینکه اگر به جهاتی از همسران و زنان خود رضایت کامل ندارید ونسبت به ایشان کراهت و ناخوشایندی در دل شماست، از ابراز آن و به کدورت کشاندن کانون گرم خانواده بپرهیزید. که پروردگار شما به جبران این عمل ارزشمند، خیرات و برکات و سود فراوان را نصیب شما می‌گردند که از آن جمله،‌اعطای فرزند صالح و حکمت و برکات دیگری است .

پند و اندرز همه بزرگان بر اين است كه بخشش، راهي براي دست يابي به خرسندي و شادي است؛ اگر ما قادر نباشيم شخصي را از درون ببخشيم؛ خود را از بين مي بريم و مطمئناً زندگي پر از نشاط و صميميت نخواهيم داشت .

پیامبر اکرم (ص) فرمود : ِ “تَجَاوَزُوا عَنْ‏ عَثَرَاتِ‏ الْخَاطِئِينَ يقيكم [يَقِكُمُ‏] اللَّهُ بِذَلِكَ سُوءَ الْأَقْدَار"[4]

“از لغزشهای خطاکاران در گذر تا خدا هم شما را از مقدرات ناگوار حفظ کند".

همسرانی كه عاشق يكديگرند، بيش از توجه به نيازهاي خود به خواسته هاي ديگري توجه مي كنند؛ هيچ گاه براي ارضاي تمايلات خود دست به عملي نمي زنند كه معشوق خود راخواروذليل نمايند و رنجش او را فراهم آورند.

‏ پیامبر اکرم (ص) فرمود:” علَيْكُمْ‏ بِالْعَفْوِ فَإِنَ‏ الْعَفْوَ لَا يَزِيدُ الْعَبْدَ إِلَّا عِزّاً فَتَعَافَوْا يُعِزَّكُمُ اللَّهُ."[5]

“بر شما باد به عفو، عفو و گذشت زیاد نمی کند مگر عزت را، پس گذشت کنید تا عزیز شوید".

گذشت، حق همسر
در فرهنگ اسلامی، گذشت از همسر منت بر او نیست، بلکه حقی است که همسر خطاکار بر همسر ستم دیده دارد. «امام صادق (علیه‌السلام)‌جریان زنی را گزارش می‌کند که خدمت رسول خدا(صلی‌الله علیه و آله) رسید واز حق زن بر مرد پرسید و حضرت در پاسخ فرمود: «پوشاک و خوراک وی را فراهم آورد و اگر اشتباه کرد، از وی بگذرد[6].»

اشتباه و خطاها، از پدیده‌های غیر قابل انکار و اجتناب ناپذیر زندگی است و لذا یکی از ضرورت‌های زندگی موفق، برخورداری همسران از توان عفو و گذشت است؛کسانی می‌توانندارتباط موفق با دیگران برقرار کنند که مهارت و توانمندی‌گذشت را داشته با شند.

ب)سازگاري و مدارا
يكي از اصول اساسي در محيط خانواده اصل “سازگاري” است .

 وجود تفاوت ها و ويژگي هاي اخلاقي و رفتاري در بين همسران امر ی طبيعي است. که با درك درست از روحيه و ساختار فكري و شخصيتي همسر، می‌توان نوع رفتار را متناسب با آن تعيين کردتا اسباب نشاط دروني و لذت بيروني را در محيط خانواده فراهم آورد.

اميرالمومنين علي(علیه‌السلام)سلامتي خانواده را در مدارا كردن بيان مي كند[7].

در مفهوم سازگاري نوعي گذشت و تحمل و چشم پوشي نيز هست كه از آن به مدارا كردن تعبير مي شود در طي اين فرايند، توافق و سازش اخلاقي و تحمل كردن برخي رفتارهاي ناشايسته ي ديگران، شكل مي گيرد . ما بايد به دنبال كليدي باشيم كه باب شخصيت همسر را به روي ما بگشايد براي اين كار بايد با روشي متناسب رفتار كنيم و اسباب آزردن و رنجيدگي را فراهم نكنيم .

حضرت علي(علیه‌السلام)در اين زمينه در باره ي همسرش فاطمه (س) مي فرمايد :

“ولا اغضبتني و لا عصت لي امرا و لقد كنت انظر اليها فتنجلي عني الغموم و الاحزان بنظرتي اليها؛[8] فاطمه (س) مرا به خشم نياورد و مخالفتي با من نكرد و هر وقت نگاهش مي كردم، تمام غم هايم زايل مي شد.”

ج)سپاسگزاري
سپاسگزار بودن، يكي از ساده ترين و در عين حال قدرتمند ترين روش ها براي دست يابي شادماني در محيط خانواده و روابط کلامی مناسب است. وجود عشق و محبت عنصر قدر داني را در درون ما زنده مي كند .

امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:” قلة الشکر تزهد فی اصناع المعروف"[9]

“کم سپاسی، انسان را نسبت به نیکوکاری بی رغبت می‌سازد.”

فرد احسان کننده انتظار دارد همسر او، به کار وی توجه نشان داده و قدر دان آن باشد؛ اما وقتی با بی‌توجهی و ناسپاسی مواجه می‌شود،‌ خود را به مانند فروشنده‌ای می‌بیند که کالایی را فروخته، اما پول آن را دریافت نکرده است و دچار احساس ناکامی می‌شود و همین امر موجب قطع احسان می‌گردد.

” دان سوليوان ” متخصص شناخت استعدادها، به اين نكته اشاره مي كند : ” انساني كه حس سپاسگزاري در او پرورش يافته است كمتر دچار احساسات منفي مي شود.”

تشکر یک رفتار مثبت و خوشحال کننده است که تأثیری خوشایند بر فرد مقابل دارد و می‌تواند محبت او را بر انگیزد و در نتیجه به رضایت زناشویی و پایداری خانواده منجر شود.

 تأثیر سپاسگذاری فرد مقابل، از کار خوب«پایدارتر» است.

اگر میان همسران رابطه‌ی خوبی برقرار باشد، تشکر کردن، کار کرد «ارتقایی» دارد؛ چرا که دراین فرض، سپاسگذرای دو پیامد دارد: افزایش رضایتمندی و افزایش وفاداری. اما اگر ناراحتی و کدورتی میان آنان باشند،‌کارکرد «درمانی و اصلاحی» دارد؛ چرا که موجب اصلاح رابطه و تحریک عواطف مثبت و بازگشت محبت می‌شود.[10]

امام علی(علیه‌السلام)فرمود : “شُكْرُكَ‏ لِلرَّاضِي‏ عَنْكَ يَزِيدُهُ رِضًا وَ وَفَاءً"،” شُكْرُكَ‏ لِلسَّاخِطِ عَلَيْكَ يُوجِبُ لَكَ مِنْهُ صَلَاحاً وَ تَعَطُّفا.” [11]

سپاسگزاری تو از کسی که از تو راضی است، موجب رضایت و وفاداری بیشتر او می‌شود و سپاسگزاری تو از کسی که از تو ناخشنود است سبب رفع ناراحتی و مهربانی او به تو می‌شود.

عموماً مردها مایلند مورد تحسين و قدرداني همسر خود قرار بگيرندزیراسپاسگذاری، با ساختار فطری و درونی مردان هما هنگ است و آن ها را به استقلال و قدرت می‌رساند .لذا، زنان براي تحسين و تشويق، منتظر انجام كار بزرگ و خارق العاده اي نباشند بلكه كارهاي كوچك و پيش پا افتاده را نيز ارج بنهند و قدر بدانند . اگر حس سپاسگزاري و قدر داني در وجود زن بيدار باشد ؛ مردان را به سوي كارهاي بيشتر و تلاش مضاعف در زندگي تشويق می‌کنندو حس نشاط و شادماني را در خانواده به وجود می‌آ ورند. قدر داني لفظي به صورت كلماتي مانند : ” به تو افتخار مي كنم و از زحماتت كمال تشكر و سپاس را دارم ” بهترين راه براي ايجاد مسرّت وارتباط سالم در محيط خانواده است .

در آموزه هاي ديني حس سپاسگزاري مورد تاكيد قرار گرفته است. امام صادق(علیه‌السلام)فرمود:

” بهترين زن هاي شما زني است كه وقتي شوهرش چيزي آورد سپاسگزاري كند واگر نياورد راضي باشد."[12] هم چنين مي فرمايند: “ايما امراة قالت لزوجها ما رايت منك خيراقط فقد حبط عملها؛[13] هرزني كه به شوهرش بگويد:از تو خيري نديدم؛ تمام اعمالش باطل و از درجه اعتبار ساقط مي گردد.”

 ميتوس مي گويد: “اگر مصمم به شاد زيستن و نشاط هستيد دير يا زود حس سپاسگزاري را در زندگي خود بيدار كنيد و اگر بگوئيد وقتي سپاسگزاري خواهم كرد كه زندگي ام بهتر شود، مطمئن باشيدكه هرگزبهانه اي براي سپاسگزاري نخواهيد يافت."[14]

چ) همدلی
همدلی در ساده‌ترین و کوتاه‌ترین تعریف، درک متقابل بدون قضاوت بازجویانه یا دلسوزی است؛ به عبارت دیگر، همدلی درک کردن طرف مقابل که به احساس‌ها و نیازهای او پاسخ منا سب ‌دهد. [15]

 همدلی مهارت است و مقدمه‌ی آن، گوش دادن به طرف مقابل است همسرانی که دچار اختلاف می‌شوند به یکدیگر گوش نمی‌دهندو به عبارت دیگر، همدلی،‌ انتقال آن چیزی است که ما با گوش دادن مؤثر فهمیده‌ایم؛ يعني اين كه فرد بتواند مسائل ديگران را حتي زماني كه در موقعيت و شرايط آنان قرار ندارد، درك كرده، رفتاري متناسب با آن از خود بروز دهد. در آموزه‌هاي ديني نه تنها به همدلي، بلكه فراتر از آن به همراهي و همياري نيز تأكيد شده است. اهميت توجه به ديگران و درك شرايط آنان در اين آموزه‌ها به گونه‌اي است كه هركس در حدّ توان خويش، موظف است به ديگران رسيدگي كند.[16]

امام جواد (عليه السلام) فرمودند: « ثلاث خصال تجتلب بهنّ المحبّة: الانصاف في المعاشرة المواساة في الشدّة والنطواغ و الرجوع الي قلب سليم»؛[17]

در اين روايت امام (عليه السلام) انصاف در معاشرت و همياري ديگران در زمان گرفتاري را از عوامل محبت معرفي مي‌كنند و همدلي مصداق بارز برخورد منصفانه و همياري است .

خ)احترام و تکریم یکدیگر
مزلو در طبقه بندی نیازهای انسان، نیاز به احترام را از نیازهای اساسی وعالی انسان می‌داند و درباره‌ی اهمیت و کارکرد آن می‌گوید: ارضای نیاز به احترام به احساسات مثبتی از قبیل اعتماد به نفس، ارزش، قدرت، لیاقت،‌مفید و پرثمر بودن در جهان منتهی خواهد شد؛ اما بی اعتنایی به این نیاز موجب، احساساتی از قبیل حقارت، ضعف و درماندگی می‌شود. [18]

ادب در خطاب

 آداب و رعايت احترام بين زوجين ضروري است زيرا آن ها را نسبت به هم محترم مي نمايد ؛هر چند در ميان ارتباطات گسترده ي زن و شوهر، خطاب نمودن همسر از ساده ترين جلوه هاي رفتاري و فرمول هاي ارتباطي است لكن از اهميّت ويژه اي برخوردار است . اگر نياز طبيعي تكريم شخصيت هر فرد در خانواده تامين شود، احساس آرامش و نشاط و اعتماد به نفس حاكم مي گردد و اعضاي خانواده با اميد و دل گرمي و كسب رضايت يكديگر در مسير زندگي قدم بر مي دارند . امام صادق ( ع ) مي فرمايد : ” هر زني كه به شوهرش احترام بگذارد و آزاری به او نرساند خوشبخت و سعادتمند خواهد بود."[19]

نوع و لحن خطاب و به كار گيري اسماء و القاب مناسب براي مخاطب قرار دادن افراد، تاثير عميقي در واكنش هاي عاطفي افراد بر جاي مي گذارد .

نام هر فرد بيانگر شخصيت اوست به ويژه اگر نام زيبا و با معنايي داشته باشد كه هر كس دوست دارد با نام مورد علاقه و كامل او را صدا بزنند . برخي همسران از به كار بردن پسوند يا پيشوند مناسبي همراه نام همسرشان در جمع، احساس شرم مي كنند و او را با نام كوچك صدا مي زنند كه اين امر، سبب تحقير و آزردن همسر مي شود .

“هر چند زن و مرد به دليل احساس نزديكي و صميميت در محيط فردي، يكديگر را بدون لقب و با نام كوچك صدا مي زنند، ولي در محيط جمعي و در حضور ديگران، استفاده از القاب، پسوند يا پيشوند هاي مناسب، سبب بزرگداشت همسر خواهد شد."[20]

 در صورتي كه اين خطاب، احترام آميز باشد؛ پژواكي از محبّت و صميميّت و مسرّت را در پي خواهد داشت.

وجود مبارك حضرت زهرا (س) در رعايت اين نكته سرمشق و الگو بوده اند، آن بانوي بزرگوار، نام همسر خود را با احترام ياد مي كرد ؛ گاهي وي را با كنيه ” اباالحسن ” مي خواند و گاهي به ياد قرابت نسبي ” يا ابن عم ” وي را ندا مي داد و گاه با لقب شريف ” يا امير المومنين ” او را فرا مي خواند و گاه نيز با ساير القاب شريفه از او ياد مي نمود .

[1] - راضیه محمد زاده، زن اگر اینگونه می‌بود، تهران: منیر، 1389، ص 115.
[2] - علی گلزاده غفوری، رساله حقوق امام سجاد(ع)، تهران: فراهانی، 1345، ص 65.
[3] - نساء/19.
[4]- مسعود بن عيسى ورام بن أبي فراس، مجموعة ورّام ، قم: مکتبه فقیه،بی تا.ج2، ص120
[5] - محمد بن يعقوب، كلينى،همان، ج2،ص108
[6] - محمد بن يعقوب كلينى،همان ، ج5، ص 511
[7]- عبد الواحد تميمى آمدى، همان ،ص512.
[8] - موفق بن احمد، اخطب خوارزم، مناقب خوارزمی، تهران: برهان، 1374، ص256.
[9] - عبد الواحد تميمى آمدى، همان ،ص325
[10] - عباس پسندیده، کانون مهروزی،تهران : مرکز امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری، ج اول،چ سوم،‌1389
[11] -عبد الواحد بن محمد تميمى آمدى، همان، ص279
[12] - محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 103، بیروت : موسسةالوفاء، 1403ق، ص239.
[13] - رضی الدین فضل ین حسن طبرسی، مکارم الاخلاق، ج1، قم: شریف رضی، 1412، ص215.
[14] - اندرو میتوس، شادی بیکران، ترجمه وحید افضلی راد، تهران: نیریز، 1380، ص 124.
[15] - احمد رضا محمد پور، محمد کاظم عاطف وحید، فهیمه لواسانی، انتشارات آهنگ قلم،‌چاپ 6، 1390، ص 39
[16] - سيد جعفر علوي گنابادي، مهارت‌هاي زندگي ( مهارت‌هاي خودآگاهي و همدلي)، مشهد، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، 1389، ص 49.
[17] - ابن ابي الفتح اربلي، كشف الغمه، علي بن حسين زواره‌اي، تهران، اسلاميه، 1382، ج1، ص 141.
[18] -آبراهام هارولد، مزلو،انگیزش و شخصیت، ترجمه‌ی احمد رضوانی، مشهد،‌آستان قدس رضوی، 1376، ص 82.
[19] - محمد باقر مجلسی، همان، ج 103، ص 253.
[20] - داوود حسینی، روابط سالم در خانواده، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1368، ص24.