ديويد برلو يكي از متخصصان علوم ارتباطات پيام را يك توليد علمي و فيزيكي از منبع كدگذار مي داند و معتقد است وقتي ما صحبت مي كنيم، كلام ما يك پيام است همان طور كه نوشته ي ما، اشاره اي كه مي كنيم، حالتي كه در صورت ما ديده مي‌شود، همه اين ها پيام هستند. [1]

همچنين ممكن است پيام به شكل جوهر روي كاغذ، امواج صوتي در هوا، تكان دادن دست يا پرچم يا هرنوع علائمي باشد كه قادر به تفهيم و استفاده معنا است.

دانشمندان علوم ارتباطات حداقل سه عامل را براي هر پيام ضروري مي دانند:

1)كدها يا رمزهاي پيام، 2)محتواي پيام، 3)نحوه ارائه پيام

1)كدها يا رمزهاي پيام
رمزهاي پيام همان اجزايي هستند كه با اجتماع آن ها،پيام ساخته مي شود و براي مخاطب معناي خاصي را ارسال مي‌كند.[2]

بدين ترتيب پيام از شكل مفهوم و فكر تبديل به علائمي مي شود كه مي‌تواند به مخاطب ارسال گردد. اين علائم ممكن است به صورت كلمات و اعداد، تصاوير، صدا‌، اشارات و حركات بدني باشد. لذا آموزش استفاده از رمز های کلام برای همسران ضروری می‌با‌شد.

حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود:” الْعِلْمُ‏ يُنْجِدُ الْفِكْر"َ.[3]"و يُنْجِي‏ مِنَ‏ الِارْتِبَاكِ فِي الْحَيْرَةِ".[4]

آموزش مهارت های شناختی و نگرش به همسران سبب باز شدن و شکوفایی فکر آنان در مسائل زندگی می‌شود. تا بتوانند به طور منطقی و شایسته زندگی خود را هدایت کنند و به حیرت و ندانم کاری دچار نشوند.

2)محتواي پيام
ديويد برلو قائل است: محتواي پيام، مطالب درون پيام است كه به وسيله منبع براي بيان هدف انتخاب شده است. براي مثال محتواي يك كتاب شامل اظهاراتي و يا اطلاعاتي است كه در آن بيان مي شود و يا قضاوتي كه مورد نظر نويسنده است.[5]

اسلام در مورد محتواي پيامي كه بين افراد منتقل مي شود، توصيه هايي دارد كه با رعايت آن ها مي توان به داشتن ارتباط كلامي سالم اميدوار بود. از آن جايي كه انسان در زير زبان خود نهفته شده بنابراين محتواي كلامش نشان از درجه ايمان، فهم، خردمندي و عاطفه ي وي دارد.

امام علی(علیه‌السلام) فرمود:” فكِّرْ ثُمَّ تَكَلَّمْ تَسْلَمْ‏ مِنَ‏ الزَّلَلِ‏".[6]

امام علی(علیه‌السلام)فرمود :انسان باید در مورد سخنی که می‌خواهد بیان کند فکر نموده و پیامد ابزار آن را بررسی کند در صورتی که سخن خوب و حکیمانه بود آن را ابراز کند.

بدین جهت،آموزهای دینی در ارتباط کلامی همسران از جهت محتوای کلام و به کار بردن الفاظ مناسب تعا لیمی را ارائه کرده است.

امام صادق (عليه السلام) فرمود: «هر زني كه به شوهرش بگويد من هرگز از تو خيري نديدم عملش نابود مى‏شود.[7]»

پيامبر اکرم( صلي الله عليه و آله) فرمود:

«هر زنى كه شوهرش را با زبانش‏ آزار دهد خداوند عز و جل از او انفاق، عدالت و حسنه‏اى قبول نمى‏كند تا مرد را خشنود سازد گرچه روزش را روزه بدارد و شبش را به نماز بایستدو ميان اولين كسانى باشد كه به آتش درآيد و همين گونه است مرد اگر نسبت به زن ظالم باشد … سپس حضرت فرمود: آگاه باشيد كه هر زنى كه با شوهرش رفق و مدارا نكند و او را بر كارى كه قدرت و توانش را ندارد وادار سازد خداوند حسنه‏اى از او نمى‏پذيرد و خدا را در حالى ملاقات مى‏كند كه از او خشمگين است‏[8].»

اين تاكيد به مردان نيز شده است:رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمودند: “گفته مرد به زن كه من تو را دوست مى‏دارم از قلب‏ زن‏ بيرون نمى‏رود[9].”

همچنين طبق نظر مفسران[10] «قول معروف»[11]

در قرآن اشاره به محتواي سخن دارد و بدين معني است كه هرگونه بيهودگي و بطلان را از گفتار نفي كند و سخني را شايسته بدارد كه عرف اسلامي (نه هر عرفي) آن را پسنديده دارد[12].

به طور كلي قول‏ معروف‏ و سخن شايسته در روابط اجتماعى در آيات قرآنى بارها امر شده است و اين مسأله يكى از مزاياى اخلاقى، تربيتى و برخورد صحيح در روابط اجتماعى انسان هاست[13]‏.

3)چگونگی ارائه پيام
درعلوم ارتباطات نحوه ارائه پيام، همان تصميم هايي است كه منبع پيام براي چگونگي انتقال پيام مي گيرد. براي مثال: زير و بم صدا، مكث، حركات دست، … نحوه ارائه پيام هستند. منبع پيام مي تواند پيام خود را به صورت هاي مختلفي عرضه كند مثلاً بخشي از پيام خود را تكرار نمايد، بخشي را در انتها قرار دهد، قسمتي را خلاصه و يا حذف كند[14].

همان قدر كه در علم روان شناسي به نحوه ارائه پيام و خود پيام سفارش شده است اسلام نيز به اين نكات توجه داشته و همواره تاکید نموده است تا بنيان خانواده و سپس اجتماع محكم و استوار بماند ولي متاسفانه اين نكات كليدي به نحوي در ميان كتب محجور مانده و به مرحله عمل نرسيده است. پيشوايان دين تاكيد كرده اند كه با نرمي و آرام سخن گفتن از نشانه هاي مؤمن است[15]. امام على (عليه السّلام) فرموده: «مَنْ لَانَتْ كَلِمَتُهُ وَجَبَتْ مَحَبَّتُهُ[16]» «هر كس در سخن گفتن نرم باشد و آرام‏ سخن‏ گويد محبت او در دل ها جاى مى‏گيرد».

روان شناسان معتقدند نحوه برقراري ارتباط كلامي از عواملي است كه در ايجاد تفاهم نقشي تعيين كننده دارد. همسراني كه مي دانند از چه عبارات و كلماتي براي بيان مقصود خود استفاده كنند، به خوبي مي توانند خود را در موقعيت طرف مقابل گذاشته و نحوه تفكر و بينش او را نسبت به مسائل عينا درك نمايند و از ديدگاه او به مسائل و مشكلات نگاه كنند بنابراين به مرحله ي تفاهم نزديك شده و در سايه ي يك رابطه ي عميق با هم زندگي مي كنند، از آن جايي كه هركلمه بار رواني و عاطفي خود را دارد در نتيجه تاثيرات مسلمي بر شنونده برجاي مي گذارد، ارتباط كلامي سالم بر اثر زبان ملايم و نرم و محترمانه به وجود مي آيد؛ به اين طريق مي توان حق مطلب را به خوبي ادا كرد و در نتيجه اعتماد و اطمينان در خانواده به وجود مي آيد.[17]            

امام سجاد(علیه‌السلام) فرمود:

” الْقَوْلُ‏ الْحَسَنُ‏ يُحَبِّبُ إِلَى الْأَهْلِ وَ يُدْخِلُ الْجَنَّة".[18]

گفتار نیک، انسان را نزد خانواده محبوب می‌گرداند و شخص را به بهشت می‌برد.

[1]- مهدي محسنيان راد، همان،  ص189.
[2]- همان، صص190-191.
[3]  - عبد الواحد بن محمد تميمى آمدى،تصنیف غرر الحکم و دررالکلم ،قم : دفتر تبلیغات ،1366ش،.ص42
[4] - همان، ص64
[5] - مهدي، محسنيان راد، همان، ص220.
[6] - عبد الواحد بن محمد تميمى آمدى، همان، ص58.
[7] - آقا حسين عده اى از فضلاء ، بروجردى، منابع فقه شيعه (ترجمه جامع أحاديث الشيعة)، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، 1386 ق، ج25 ؛ ص523
[8] - همان، صص677-679.
[9] - همان،  ص117.
[10] - مكارم شيرازي و ديگران، تفسير نمونه، انتشارات دارالكتب الاسلاميه،تهران:1374،ج17، ص287.
- [11] احزاب، آيه32
[12] - محمد حسین طباطبايي، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ج16، ص461.
-[13] راغب اصفهانى، حسين بن محمد - خسروى، غلامرضا، ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، تهران، چاپ دوم، 1374ش،ج‏4 ؛ ص160.
-[14] محسنيان راد، مهدي، همان، صص 189 – 220.
[15] - محمد باقر بن محمد تقى، مجلسى، ايمان و كفر ( ترجمه كتاب الإيمان و الكفر بحار الأنوار جلد 64، ترجمه عطاردى قوچاني)، ج‏1 ؛ ص153.
[16] - همان، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، انتشارات دار إحياء التراث العربي، ج‏68 ؛ ص396.
[17] - محمدرضا، شرفي، خانواده متعادل (آناتومي خانواده)، تهران :انتشارات انجمن اوليا و مربيان جمهوري اسلامي ايران، ص63.
[18] - محمد باقر بن محمد تقى، مجلسى، بحار الأنوار ،ج68،ص310.