تقویت توانمندی دفاعی در قرآن

font-family: tahoma,arial,helvetica,sans-serif; font-size: 12pt;"> اسلام در تقويت بنيه دفاعى به وضع يك اصل كلى دست‌زده و مصداق و نوع سلاح و تاكتيك را معين نمى‌كند بلکه مسلمانان را به آمادگى كامل خود

براى دفاع از خويش فرا می‌خواند.[8] 

لذا در قرآن می‌خوانیم: «واعدوا لهم ما استطعتم من قوه؛[9]

هر نيرويى در قدرت داريد، براى مقابله با آنها [دشمنان‏] آماده سازيد!».[10]

در دو سوره از قرآن مجيد در مورد ابداع زره مناسب كه يك وسيله دفاعى مؤثر براى جنگ‌هاى زمان‌های پيشين محسوب می‌شد از سوى داوود(ع) پيامبر بزرگ الهى بحث شده است.[11]

در يك جا می‌فرمايد: «وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَهًْ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُمْ مِنْ بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شاكِرُون‏؛[12]

ما ساختن زره را به داوود تعليم داديم تا شما را در جنگ‌هايتان حفظ كند، آيا شكرگزارى (اين نعمت الهى را) می‌كنيد».[13]

از اين آيه به خوبى معلوم می‌شود ابداع و اختراع اين وسيله دفاعى به تعليم الهى و در عصر داوود (ع) صورت گرفت، در حالى كه می‌دانيم ضرورتى ندارد

پيامبر الهى مبتكر و ابداع كننده چنين موضوعى باشد.[14]

همچنین در فراز دیگر از قرآن کریم می‌خوانیم: «وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَديد * أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصير [15]

ما آهن را براى او (داوود) نرم كرديم (و دستور داديم) زره‌های كامل و فراخ بساز و حلقه‌ها را به اندازه و متناسب كن و عمل صالح بجا آوريد كه من به آنچه انجام می‌دهيد بينا هستم»[16].

بی‌تردید اين دستور نشان می‌دهد داوود به فرمان الهى دست به ساختن چيز بى‌‏سابقه‌ای  زد كه علم و آگاهى آن را از سوى خدا يافته بود و مسئله نرم ساختن آهن را براى او ممكن ساخت، خواه جنبه اعجاز داشته باشد و يا به صورت يك تعليم الهى‏.[17]

با استفاده از وسائل و اسباب و در هر صورت ابتكار اين امر (ساختن مفتول‌های نازك و محكم براى بافتن زره در آن زمان به گونه‌ای  كه هم پوشيدن آن راحت باشد و هم مانع تحرك سربازان نشود و هم در مقابل ضربه تير و شمشير و خنجر مقاومت كند)، كار مهم و پيچيده‌ای بود و اهميت آن در آن عصر كمتر از ابداع سلاح‌های مهم دنياى امروز نبود.[18]

اين نكته نيز قابل توجه است كه وقتى آهن به دست حضرت داوود(ع) نرم شد ترجيح داد وسيله دفاعى بسازد نه وسيله تهاجمى همچون شمشير.[19]

به هر حال با اينکه تهيه اين وسيله دفاعى كه در جنگ‌های آن زمان مهم و سرنوشت‌ساز بود چيزى نيست كه اگر پيامبر از آن آگاه نباشد در دعوت مذهبى او خللى به وجود آيد، ولى خداوند اين صنعت را به او تعليم داد و در ميان بشر باقى ماند.[20]

 تقویت بنیه دفاعی در سیرۀ نبوی(ص)
سيره عملى پيامبر(ص) و پيشوايان بزرگ اسلام‏ نشان می‌دهد كه آنها براى مقابله با دشمن از هيچ فرصتى غفلت نمی‌كردند، در تهيه سلاح‏ و نفرات، تقويت روحيه سربازان، انتخاب محل اردوگاه، و انتخاب زمان مناسب براى حمله به دشمن و به كار بستن هرگونه تاكتيك جنگى، هيچ مطلب كوچك و بزرگى را از نظر دور نمى‌داشتند.[21]

بلکه مسلمانان خود را با سلاح‏ روز و علوم روز مجهز می‌كردند،[22]

معروف است كه در ايام جنگ«حنين» به پيامبر خبر دادند كه سلاح‏ تازه مؤثرى در «يمن» اختراع شده است، پيامبر فوراً كسانى را به يمن فرستاد تا آن سلاح را براى ارتش اسلام‏ تهيه كنند.[23]

 تقویت بنیه دفاعی در مکتب علوی
در بیان امام علی (ع) جهاد به «زره محكم» و «سپر مطمئن» تشبيه شده است كه هر دو، از وسائل دفاعى‏ در جنگ است. همان گونه كه در نبردهاى

قديم، كسانى كه زره در تن و سپر در دست نداشتند از ضربات دشمن در امان نبودند، قوم و ملتى كه جهاد را ترك كند در برابر ضربات دشمن بسيار ناتوان

و آسيب‌پذير خواهد بود.[24]

لذا آن حضرت فرمود: «زره را كامل كنيد!» (وَ أَكْمِلُوا اللَّأْمَهًْ)،[25]

منظور از «كامل كردن زره» اين است كه آن را به وسيله «خود» (كلاه آهنينى كه بر سر مى‏گذاشتند و مانند زره جنبه دفاعى‏ داشت) و «ساعد بند»

(ورقه آهنى كه به صورت نيم دايره درآمده و به ساعد می‌‏بستند تا دست را در برابر ضربات تير و نيزه و شمشير حفظ كند) كامل كنند.[26]

در فرازی دیگر از آن حضرت می‌خوانیم: «و شمشيرها را قبل از كشيدن از نيام، تكان دهيد! (تا به آسانى از نيام درآيد) َ وَ قَلْقِلُوا [27]السُّيُوفَ فِي أَغْمَادِهَا [28] قَبْلَ سَلِّهَا)، اين نكته، هر چند ظاهرا كوچك به نظر می‌رسد، اما در واقع دستور مهمى است! چرا كه گاه، ماندن شمشير درغلاف براى مدت طولانى، سبب می‌شود كه گوشه‌هایی از آن گير كند و در لحظات حساس كه‏ لازم‏ است‏ فورا بيرون‏ كشيده‏ شود،[29]

يا خارج‏ نشود و يا با تأخير خارج شود و در هر صورت ممكن است خطرات غير قابل جبرانى به وجود آورد.[30]

همچنین لزوم هوشیاری و تقویت بنیه دفاعی را می‌توان در کلام نورانی آن حضرت جستجو کرد که فرمود؛«وإِنَّ أَخَا الْحَرْبِ الأَرِقُ، ومَنْ نَامَ لَمْ يُنَمْ عَنْهُ،‏[31]؛

آنكه مرد جنگ است هميشه بيدار است و كسى كه به خواب رود (و از دشمن غافل شود بايد بداند) دشمن او، در خواب نخواهد بود و از او غافل نخواهد شد.»[32]

اهميت اين دستور در عصر و زمان ما از هر عصر و زمانى بيشتر است، زيرا دشمن تهاجم را در جهات مختلف شروع كرده است؛ نه‌تنها در جهات نظامى،

بلكه در جهات فرهنگى از طريق شبهه‌افكنى و ايجاد تزلزل در مبانى اعتقادى و از طريق نشر فساد و ايجاد آلودگى‌های اخلاقى با تمام قدرت به ميدان وارد

شده حتى عوامل زيادى را در داخل مسلمانان با هزينه‌های سنگين انتخاب كرده است. لذا بايد بدانيم كه در برابر لحظه‏اى غفلت از اين برنامه‌های تخريبى

هزينه‌های گزافى بايدپرداخت.[33]

اینگونه است که در وصیت‌نامه امام (ع) وقتی علوم را به سه گونه تقسيم می‌کنند، فنون دفاعی را به عنوان علومى مدنظر قرار می‌دهند كه براىزندگى مادى انسان‌‏ها لازم است و اگر اين علم نباشد زندگى مادى انسان به طور معقول اداره نخواهد شد، نهایتاً مشكلات معنوى فراوانى به دنبال خواهد داشت.[34]

به همين دليل تحصیل اين علم به مانند دیگر علوم در اسلام برای همگان واجب كفايى است؛ يعنى هر گروهى لازم است به دنبال تحقق آن  برود تابخشی از  نيازهاى مادى جامعه اسلامى تأمين شود حال اگر در این رشته به اندازه كافى متصديانى وجود نداشته باشد، وجوب عينى پيدا می‌كند.[35]

 تقویت بنیه دفاعی حتی در حال نماز
در قرآن مجيد در مورد جنگجويان آمده است كه حتى به هنگام نماز در كنار ميدان جنگ هوشيارى خود را با همراه داشتن اسلحه در حال

نماز حفظ كنند:

«وَ لْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَ أَمْتِعَتِكُمْ فَيَميلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَهًْ واحِدَهًْ[36]؛

آنها بايد وسايل دفاعى‏ و سلاح‌هايشان را (در حال نماز با خود) برگيرند؛ (زيرا) كافران آرزو دارند كه شما از سلاح‌ها و وسايل خود غافل شويد تا يكباره به شما هجوم آورند».[37]

لذا از همراه داشتن وسايل محافظتى و ايمنى (مانند زره و خود و امثال آن) غفلت نكنيد و حتى در حال عذر، حتماً آنها را با خود داشته باشيد كه اگراحيانا دشمن حمله كند بتوانيد تا رسيدن كمك، خود را حفظ كنيد (وَ لْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ).[38]،[39]… اينها همه نشان می‌دهد كه مسلمانان در هر زمان ومكان و در هر شرايطى كه باشند هوشيارى خود را در مقابل دشمن حفظ كنند.[40]

 تقویت بنیه دفاعی نیازمند بودجه و اعتبارات مالی
باید اذعان کرد تقويت بنيه دفاعى‏ اسلام و بالا بردن توان نظامى ارتش اسلام و به‌كارگيرى پيشرفته‌ترين سلاح‌های نظامى، اقتصادى، تبليغاتى، اخلاقى، اجتماعى و مانند آن، هزينه زيادى خواهد داشت كه مسلمانان بايد آن را تأمين كنند؛ ولى از آنجا كه اين هزينه‌ها در راه خدا مصرف می‌شود، خداوند متعال آن را به طور كامل به انفاق‌کنندگان بازخواهد گرداند و اینگونه افراد بدون شك در اين معامله ضرر نخواهند كرد،[41]

لذا تهيه نيرو و قوه كافى و ابزار و اسلحه جنگى و وسايل مختلف دفاعى‏، نياز به سرمايه مالى دارد، از این‌رو خداوند در قرآن کریم به مسلمانان دستور می‌دهد كه بايد با همكارى عمومى اين سرمايه را فراهم سازيد و بدانيد هر چه در اين راه[42]

(در راه تقويت بنيه دفاعى‏ و نظامى مسلمانان در برابر دشمن)[43] بدهيد در راه خدا داده‌‏ايد و هرگز گم نخواهد شد: « و ما تنفقوا من شي‏ء في سبيل الله يوف إليكم؛[44] و آنچه در راه خدا انفاق كنيد به شما پس داده خواهد شد»[45]، و تمام آن و بيشتر از آن به شما می‌رسد: «و أنتم لا تظلمون؛[46] و هيچ گونه ستمى بر شما وارد نمى‌شود».[47]

اين پاداش، در زندگى اين جهان از طريق پيروزى اسلام و شوكت و عظمت آن به مردم می‌رسد، زيرا يك ملت ضعيف و مغلوب، سرمايه‌های مالى او نيز به خطر خواهد افتاد و امنيت و آرامش و استقلال خويش را نيز از دست خواهد داد، بنابراين ثروت‌هایی كه در اين راه صرف می‌شود از طريق ديگر و در سطحى بالاتر عائد انفاق‌كنندگان خواهد شد.[48]

بدین ترتیب همچنان كه اسلحه‌های مختلف براى دفاع وجود دارد، لیکن فقدان آن موجب هلاكت ما است.[49]

 لزوم آماده‌باش کامل حتی در زمان صلح
اگر چه اسلام دعوت به صلح می‌كند و به دعوت صلح دشمن پاسخ مثبت می‌دهد، ولى به مسلمانان هشدار می‌دهد كه مواظب مكر و فريب دشمن باشند و حتى به هنگام صلح هم توان نظامى و قدرت دفاعى را در حد بالايى حفظ كنند،[50]

تا اگر دشمن مكر و حيله كرد، مسلمانان غافلگير نشوند؛ مثل اينكه دشمن در موقعيت ضعيفى قرار گرفته و براى تجديد قواى نظامى خويش و سازماندهى جديد آنها، پيشنهاد صلح دروغين می‌كند و مدتى مسلمانان را سرگرم گفت‌وگوهاى صلح می‌نمايد تا پس از آمادگى مجدد ضربه‌ای  بر مسلمانان وارد سازد؛ در اينجا اگر مسلمانان توان نظامى خويش را حتى به هنگام صلح حفظ كنند، غافلگير نخواهند شد و توطئه دشمن را دفع می‌كنند.[51]

 از آيه شريفه‏ «و اعدوا لهم ما استطعتم من قوهًْ …»[52]،[53] ‏به روشنى استفاده می‌شود كه مسلمانان حتى در حال صلح بايد آمادگى و قدرت نظامى خود را حفظ كنند؛ و اگر روز به روز فنون جنگى، پيشرفته‌تر شود؛ آنها هم به طور مداوم آموزش‌های نظامى را هماهنگ با آن ببينند و همچنين سلاح‌های پيشرفته را به هر قيمتى كه هست در اختيار بگيرند؛ و با توجه به اينكه‏ «قوه» (نيرو) تمام نيروهاى معنوى و مادى انسانى و غير انسانى را شامل می‌شود، همه اينها را آماده سازند.[54]

همچنین در فراز دیگر از قرآن کریم می‌خوانیم: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَميعا[55]؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! آمادگى خود را در برابر دشمن حفظ كنيد و در گروه‌های متعدد يا به صورت دسته واحد (طبق شرايط موجود)، به سوى دشمن حركت نمایيد».[56]

با توجه به اينكه‏ «حذر» (بر وزن خضر) به معناى بيدارى و هوشيارى و آماده‌باش در برابر خطر است، و گاه به معنى وسيله‌ای است كه با كمك آن با خطر مبارزه می‌شود؛ لزوم آماده‌باش دائمى مسلمين در مقابل دشمن، به خوبى روشن می‌شود.[57]

جمله «‏فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَميعا»[58]  با توجه به معنى نفر (كوچ كردن) نشان می‌دهد كه مسلمانان نبايد بنشينند تا دشمن بر آنها هجوم برد؛ بلكه بايد به استقبال دشمن بروند و پيش از تهاجم بر او هجوم برند و از روش‏هاى مختلف براى اين امر استفاده نمايند، گاه به صورت گروه‌های پراكنده، جنگ پارتيزانى بر ضد او به راه بيندازند و گاه به صورت ارتش منظم و يكپارچه حمله را آغاز کنند و در هر جا مطابق مقتضاى زمان و مكان عمل نمایند.[59]

 ایجاد رعب و وحشت در میان دشمنان
 در گرو تقویت بنیه دفاعی
لزوم ترسانيدن دشمن‌، از جمله مهم‌ترین مولفه‌ها در تقویت بنیه دفاعی است؛ يعنى مسلمانان از نظر امكانات نظامى و دفاعى‏ در سطحى از آمادگى باشند كه ابهت و هيبت لشكر اسلام در دل دشمن ايجاد رعب و وحشت كند، به‌گونه‏اى كه حتى فكر حمله به كشور اسلامى را از سر بيرون كند.[60]

بدون شک اسلام براى جلوگيرى از جنگ، كه ضايعات روحى، روانى، جانى و مالى فراوانى به همراه دارد، به مسلمانان سفارش می‌كند كه آنچنان قوى و نيرومند باشند تا دشمن خيال حمله به آنها را هم نداشته باشد و در عين حال عزت و آبرو و اعتبار آنان حفظ شود.[61]

لذا قرآن صريحاً، مسيرها را مشخص ساخته است و بر مبنای آیۀ «اشداء على الكفار رحماء بينهم»[62]

در برابر دشمنان بی‌رحم، بايد روشى شديد اتخاذ كرد و در برابر دوستان بايد نرمش نشان داد.[63]

اسلام نمی‌گوید جنگ کنید بلکه می‌گوید آنچنان قوی باشید تا دیگر کشورها جرات حمله به شما را نداشته باشند، از این رو  قرآن این آمادگی را مقید به نیروی خاصی نمی‌داند و می‌فرماید هر نیرویی که می‌توانید فراهم کنید تا بتوانید دشمن را بترسانید، [64]

زیرا جنگ حتی با پیروزی نیز دارای ضایعاتی است پس باید کاری کرد که دشمن هرگز به خود اجازه جنگ و حمله به کشور را ندهد، در این صورت ما، هم پیروز خواهیم بود و هم هزینه‌ای نمی‌پردازیم.[65]

بنابراین تدارك قوا و تقويت‏ نيروها به طور عام، و آماده ساختن مركب جنگى آن عصر را به‌طور خاص (به عنوان يك مصداق) به منظور پيشگيرى از وقوع جنگ و ارهاب و ترساندن دشمنان به شدت توصيه مى‏شود و اين منطقى‌ترين هدف براى تقويت بنيه نظامى‏ است.[66]

آمادگى دفاعى برای جلوگیری از جنگ
 در خاتمه باید گفت از نظر اسلام تجهيزات نظامى و آمادگى جنگى و دفاعى در حد اعلا براى ايجاد جنگ و خونريزى و ويرانى و خسارت به طرف مقابل نيست، بلكه براى پيشگيرى از جنگ است.[67]

حال آيا هيچ عاقلى در جهان، هر چند پايبند به هيچ دين و مذهبى نباشد، اين كار را تقبيح کرده و زشت می‌شمرد؟[68] در حالی که طبق آيه شريفه 60 سوره انفال[69] مسلمانان بايد تمام توان و امكانات خود را به‌كار بگیرند تا از هر جهت در آمادگى كامل باشند. اما نه براى جنگ و خونريزى، بلكه براى اينكه فكر جنگ و كشتار را از سر دشمنان بيرون كنند.[70]

قرآن به ما می‌آموزد كه ابزار و آلات جنگى، آمادگى رزمى، سياسى، اجتماعى، نظامى، همه و همه، براى جلوگيرى از جنگ است، نه اقدام به جنگ و درگيرى.[71]
با این تفاسیر نظام اسلامی در سايه عمل به اين آيه شريفه فكر حمله را از سر دشمنان خود بيرون كرده است و آمادگى نيروهاى دفاعى ما در بسيج و سپاه و ارتش و نيروى انتظامى و نيروهاى مردمى، اجازه چنين جسارتى به آنها نداده و نخواهد داد. [72]

نتيجه اينكه جهاد از منظر اسلام به عنوان نيروى بازدارنده دشمن از نبرد و خونريزى و در حقيقت سيستم دفاعى قوى و مستحكمى است كه باعث جلوگيرى از درگيري‌های نظامى و خشونت دشمن مى‏شود.[73]

نباید فراموش کرد که انقلاب اسلامی ایران باید مستحکم باقی بماند، باید بهترین سلاح را برای دفاع از خود فراهم کنیم[74] لیکن از آنجا که هر نيروى دفاعى‏ در عالم هستى يا بايد از درون ذات چيزى بجوشد و يا از ناحيه خدا داده شود.[75]،[76] لذا برترین سلاح ما سلاح ایمان و توکل به خداوند است. ایمان سلاحی است که به واسطه آن نیروهای ما از شهادت ترسی نخواهند داشت بلکه به آن افتخار می‌کنند در صورتی که دشمنان ما از این سلاح محرومند.[77]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر

 آیت‌الله مکارم شیرازی makarem.ir به نقل از حوزه نیوز
پانوشت‌ها در دفتر روزنامه موجود است.
 
 معارفی از کیهان

صفحات: 1· 2