ماه ذی قعده نخستین ماه از ماه های حرام بوده و جنگیدن با کافران در این ماه حرام است خردمند می فهمد که منظور از این جنگ جنگ با خداوند، و مخالفت با فرامین و دستورهای الهی می باشد. بنابراین ای نفس تلاش کن تا در این ماههای حرام بیش از سایر ماهها دل و بدنت را نگهداری و عملی خلاف احکام الهی انجام مده بلکه به قضای خداوند راضی و خشنود باش و با اطاعت از دستورهای الهی و با اطاعت از دستورات الهی حرمت این ماه را نگاه دار.
 
اعمال اين ماه:
 
1-    كيفيت نماز يكشنبه در ماه ذى القعده
و سيّد بن طاوس روايتى نقل كرده كه ماه ذى القعده محلّ اجابت دعا است. و در روز يكشنبه اين ماه نمازى با فضيلت بسيار از رسول خداصَلَّى اللَّهِ عَلِيهِ وَاله روايت كرده كه مجملش آن است كه هر كه آن را بجا آورد توبه اش مقبول و گناهش آمرزيده شود و خصماء او در روز قيامت از او راضى شوند و با ايمان بميرد و دينش گرفته نشود و قبرش ‍ گشاده و نورانى گردد و والدينش ازاو راضى گردند و مغفرت شامل حال والدين او و ذريّه او گردد و توسعه رزق پيدا كند و ملك الموت با او دروقت مردن مداراكند وبه آسانى جان او بيرون شود و كيفيّت آن چنان است كه در روز يكشنبه غسل كند و وضو بگيرد و چهار ركعت نماز گذارد در هر ركعت حمد يك مرتبه و قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ سه مرتبه و مُعَوَّذَتَيْن يك مرتبه پس استغفار كند هفتاد مرتبه و ختم استغفار كند و بعد از آن بگوید
 
 لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلىِّ الْعَظيمِ پس بگويد: يا عَزيزُ يا غَفّارُ
جنبش و نيروئى نيست جز به خداى والاى بزرگ * * * اى نيرومند اى بسيار آمرزنده
 
اغْفِرْ لى ذُنُوبى وَذُنُوبَ جَميعِ المُؤ مِنينَ وَالْمُؤ مِناتِ فَاِنَّهُ لا يَغْفِرُ
بيامرز گناهانم را و گناهان همه مردان مؤ من و زنان با ايمان را كه نيامرزد كسى
 
الذُّنُوبَ اِلاّ اَنْتَ 
گناهان را جز تو
 
فقير گويد ظاهر آن است كه اين استغفار مذكور و دعاى بعد را بعد از نماز بايد بجا آورد.

 
2-     فضیلت روزه در ماههای حرام
 
 و بدانكه روايت شده كه هر كه در يكى از ماههاى حرام سه روز متوالى كه پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه بدارد ثواب نهصد سال عبادت براى او نوشته شود و شيخ اَجَلّ علىّ بن ابراهيم قمّى فرموده كه در ماههاى حرام گناهان مضاعف مى شودو همچنين حسنات.
 
3-     ولادت با سعادت امام رضا (عليه السلام)
 
 روز يازدهم سنه صدوچهل وهشت روز ولادت با سعادت حضرت امام رضاعليه السلام است شب پانزدهم شب مباركى است خداوند نظر رحمت بر بندگان مؤ من خود مى فرمايد و كسى كه در اين شب به طاعت حق تعالى مشغول باشد اجر صد نفر  روزه دار ملازم مسجد كه معصيت نكرده باشد  را عظا می کند .
پس اين شب را مغتنم شمار و  خود را به طاعت و عبادت و نماز و طلب حاجات از خدا مشغول کن. همانا روايت شده كه هر كه سؤ ال كند در اين شب حاجتى از خداوند تعالى به او عطا خواهد شد.
 
ثواب زیارت امام رضا(ع) در ماه ذی القعده
 

 قالَ السَّيِّدُ بْنُ طاوُس: فِى الاِْقْبالِ وَرَاَيْتُ فى بَعْضِ تَصانيفِ اَصْحابِنا الْعَجَمِ
سيد بن طاوس در كتاب اقبال فرموده من در برخى از كتابهاى علماى شيعه غير عرب
 
رِضْوانُ اللّهِ عَلَيْهِمْ اَنَّهُ يُسْتَحَبُّ اَنْ يُزارَ مَوْلينا الرِّضا عَلَيْه السَّلامُ
رضوان الله عليهم ديدم كه نوشته بود مستحب است زيارت مولاى ما حضرت رضا عليه السلام
 
يَوْمَ ثالِثٍ وَعِشْرينَ مِنْ ذِى الْقَعْدَةِ مِنْ قُرْبٍ اَوْ بُعْدٍ بِبَعْضِ
در روز بيست و سوم ماه ذى قعده از دور و نزديك بوسيله برخى از
 
زياراتِهِ الْمَعْرُوفَةِ اَوْ بِما يَكُونُ كَالزِّيارَةِ مِنَ الرِّوايَةِ بِذلِكَ
زيارتهاى معروف آن حضرت يا بدان چه مانند زيارت باشد از رواياتى كه در اين باره رسيده
 
4-     شب دَحْوُالاْرْض و اعمالش
 
بيست و پنجم شب دَحْوُالاْرْض است (يعنى پهن شدن زمين از زير خانه كعبه بر روى آب ) و از ليالى شريفه است كه رحمت خدا در آن نازل مى شود و قيام به عبادت در آن اجر بسيار دارد و از حَسَن بن على وَشّا روايت است كه گفت من كودك بودم كه با پدرم در خدمت امام رضاعليه السلام شام خورديم در شب بيست و پنجم ماه ذى القعده پس فرمود كه امشب حضرت ابراهيم عليه السلام و حضرت عيسى عليه السلام متولّد شده اند و زمين از زير كعبه پهن شده است پس هر كه روزش را روزه بدارد چنان است كه شصت ماه را روزه داشته باشد و به روايت ديگر است كه فرمود در اين روز حضرت قائم عليه السلام قيام خواهد نمود.
 

روز دحوالارض
 

روز بيست و پنجم روز دحوالا رض است و يكى از آن چهار روز است كه در تمام سال به فضيلت روزه ممتاز است و در روايتى روزه اش ‍ مثل روزه هفتاد سال است و در روايت ديگر كفّاره هفتاد سالست و هر كه اين روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت بسر آورد از براى او عبادت صد سال نوشته شود و از براى روزه دار اين روز هر چه در ميان آسمان و زمين است استغفار كند و اين روزى است كه رحمت خدا در آن منتشر گرديده و از براى عبادت و اجتماع به ذكر خدا در اين روز اجر بسياريست و از براى اين روز به غير از روزه و عبادت و ذكر خدا و غسل دُو عمل وارد است:
 
اوّل: نمازى كه در كتب شيعه قُميّين روايت شده
و آن دو ركعت است در وقت چاشت در هر ركعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره وَالشَّمْسِ بخواند و بعد از سلام نماز بخواند
:
لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلىِّ الْعَظيمِ
جنبش و نيروئى نيست جز به خداى والاى بزرگ
 
پس دعا كند و بخواند:
 
يا مُقيلَ العَثَراتِ اَقِلْنى عَثْرَتى يا مُجيبَ
اى ناديده گير لغزشها، ناديده گير لغزشم را اى اجابت كننده
 
الدَّعَواتِ اَجِبْ دَعْوَتى يا سامِعَ الاْصْواتِ اِسْمَعْ صَوْتى
دعاها اجابت كن دعايم را اى شنواى صداها بشنو صدايم را
 
وَارْحَمْنى وَتَجاوَزْ عَنْ سَيِّئاتى وَما عِنْدى يا ذَاالْجَلالِ وَالاْكْرامِ
و به من رحم كن و از گناهانم و آنچه بدى دارم درگذر اى صاحب جلالت و بزرگوارى
 
 
دوّم: 
 
خواندن اين دعا است كه شيخ در مصباح فرموده مستحبّ است خواندن آن
: 
اَللّهُمَّ داحِىَ الْكَعْبَةِ وَفالِقَ الْحَبَّةِ وَصارِفَ اللَّزْبَةِ وَكاشِفَ كُلِّ كُرْبَةٍ
خدايا اى گسترنده خانه كعبه و شكافنده دانه و برطرف كننده سختى و گشاينده هر غم و گرفتارى
 
اَسْئَلُكَ فى هذَا الْيَوْمِ مِنْ اَيّامِكَ الَّتى اَعْظَمْتَ حَقَّها وَاَقْدَمْتَ سَبْقَها
از تو خواهم در اين روز از روزهايت كه بزرگ گرداندى حقش را و در سبقت پيشش انداختى
 
وَجَعَلْتَها عِنْدَ الْمُؤْمِنينَ وَديعَةً وَاِلَيْكَ ذَريعَةً وَبِرَحْمَتِكَ الْوَسيعَةِ
و در نزد مؤ منين آن را به وديعت نهادى و آن را وسيله اى براى آمدن به پيشگاهت و رسيدن برحمت وسيعت قراردادى
 
اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ الْمُنْتَجَبِ فِى الْميثاقِ الْقَريبِ يَوْمَ
كه درود فرستى بر محمد بنده برگزيده ات در روز ميثاق نزديك كه روز
 
التَّلاقِ فاتِقِ كُلِّ رَتْقٍ وَداعٍ اِلى كُلِّ حَقٍّ وَعَلى اَهْلِ بَيْتِهِ الاَْطْهارِ
ديدار و ملاقات است آن بزرگوارى كه هر در بسته اى را گشود و به هر حقى دعوت فرمود و بر خاندان پاكيزه
 
الْهُداةِ الْمَنارِ دَعائِمِ الْجَبّارِ وَوُلاةِ الْجَنَّةِ وَالنّارِ وَاَعْطِنا فى يَوْمِنا
و راهنمايان روشنى بخش و پايه هاى دين خدا و زمامداران كار بهشت و دوزخند و عطا كن به ما در اين روز
 
هذا مِنْ عَطآئِكَ الَْمخْزُونِ غَيْرَ مَقْطوُعٍ وَلا مَمْنوُعٍ تَجْمَعُ لَنا بِهِ
از عطاى موجود در خزينه ات كه نه پايان دارد و نه جلوگيرى شود گردآورى بدان براى ما
 
التَّوْبَةَ وَحُسْنَ الاْوْبَةِ يا خَيْرَ مَدْعُوٍّ وَاَكْرَمَ مَرْجُوٍّ يا كَفِىُّ يا وَفِىُّ يا
توبه و بازگشت خوبى را بسوى خودت اى بهترين خوانده شدگان و بزرگوارترين مايه اميد اى كفايت كننده اى وفادار اى
 
مَنْ لُطْفُهُ خَفِىُّ اُلْطُفْ لى بِلُطْفِكَ وَاَسْعِدْنى بِعَفْوِكَ وَاَيِّدْنى بِنَصْرِكَ
كه لطفش در نهان و خفا است بلطف خويش بر من لطف فرما و به عفوت سعادتمندم كن و به ياريت كمكم ده
 
وَلا تُنْسِنى كَريمَ ذِكْرِكَ بِوُلاةِ اَمْرِكَ وَحَفَظَةِ سِرِّكَ وَاحْفَظْنى مِنْ
و از ياد كريمانه ات فراموشم مكن به حق زمامداران كار خود و نگهبانان رازت و نگاهم دار از
 
شَوايِبِ الدَّهْرِ اِلى يَوْمِ الْحَشْرِ وَالنَّشْرِ وَاَشْهِدْنى اَوْلِيآئَكَ عِنْدَ
آلودگيهاى روزگار تا روز حشر و برانگيخته شدن و گواه گير برايم دوستانت را هنگام
 
خُرُوجِ نَفْسى وَحُلوُلِ رَمْسى وَانْقِطاعِ عَمَلى وَانْقِضآءِ اَجَلى
جان دادنم و سرازير شدنم در قبر و به پايان رسيدن كردارم و بسر آمدن عمرم
 
اَللّهُمَّ وَاذْكُرْنى عَلى طوُلِ الْبِلى اِذا حَلَلْتُ بَيْنَ اَطْباقِ الثَّرى
خدايا يادم كن در دوران دراز پوسيده شدنم در آن هنگام كه ميان توده هاى خاك وارد شوم
 
وَنَسِيَنِى النّاسوُنَ مِنَ الْوَرى وَاَحْلِلْنى دارَ الْمُقامَةِ وَبَوِّئْنى مَنْزِلَ
و مردم فراموشكار يكسره فراموشم كرده اند و در خانه ماندنى (بهشت ) فرودم آر و در منزل
 
الْكَرامَةِ وَاجْعَلْنى مِنْ مُرافِقى اَوْلِيآئِكَ وَاَهْلِ اجْتِبآئِكَ وَاصْطِفآئِكَ
كرامت جايم ده و از رفقاى دوستانت و برگزيدگان و مخصوصانت قرارم ده
 
وَبارِكْ لى فى لِقآئِكَ وَارْزُقْنى حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلوُلِ الاْجَلِ
و ديدارت را بر من مبارك گردان و حسن عمل روزيم كن پيش از آنكه عمرم بسر رسد
 
بَريَّئاً مِنَ الزَّلَلِ وَسوَُّءِ الْخَطَلِ اَللّهُمَّ وَاَوْرِدْنى حَوْضَ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ
در حالى كه پاك از لغزش و بد كردارى باشم خدايا مرا به حوض پيامبرت محمد
 
صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ وَاسْقِنى مِنْهُ مَشْرَباً رَوِيّاً سآئِغاً هَنيئاً لا اَظْمَاءُ
صلى اللّه عليه و آله (يعنى حوض كوثر) واردم كن و بنوشان مرا از آن حوض نوشاندنى سيراب كننده و روان و گوارا كه ديگر
 
بَعْدَهُ وَلا اُحَلاُ وِرْدَهُ وَلا عَنْهُ اُذادُ وَاجْعَلْهُ لى خَيْرَ زادٍ وَاَوْفى ميعادٍ
تشنه نشوم و از ورود بدان جلوگيريم نكنند و بازم ندارند و آن را برايم بهترين توشه راه و كاملترين وعده گاه
 
يَوْمَ يَقوُمُ الاْشْهادُ اَللّهُمَّ وَالْعَنْ جَبابِرَةَ الاْوَّلينَ وَالاَّْخِرينَ
در روز به پا خواستن گواهان قرار ده خدايا دور ساز از رحمتت سركشان اولين و آخرين را
 
وَبِحُقوُقِ اَوْلِيآئِكَ الْمُسْتَاْثِرينَ اَللّهُمَّ وَاقْصِمْ دَعآئِمَهُمْ وَاَهْلِكْ
و آنانكه به حقوق دوستان برگزيده ات تجاوز و تعدّى كردند خدايا پايه هاى حكومتشان را در هم شكن
 
اَشْياعَهُمْ وَعامِلَهُمْ وَعَجِّلْ مَهالِكَهُمْ وَاسْلُبْهُمْ مَمالِكَهُمْ وَضَيِّقْ
و پيروان و عمالشان را نابود گردان و به هلاكتشان تعجيل كن و مملكتهاشان را از ايشان بگير و راهها
 
عَلَيْهِمْ مَسالِكَهُمْ وَالْعَنْ مُساهِمَهُمْ وَمُشارِكَهُمْ اَللّهُمَّ وَعَجِّلْ فَرَجَ
را بر ايشان تنگ فرما و آنانكه با ايشان سهيم و شريك هستند نيز از رحمتت دور كن خدايا شتاب كن در فرج
 
اَوْلِيآئِكَ وَارْدُدْ عَلَيْهِمْ مَظالِمَهُمْ وَاَظْهِرْ بِالْحَقِّ قاَّئِمَهُمْ وَاجْعَلْهُ
دوستانت و حقوق از دست رفته شان را به آنها باز گردان و قائمشان را به حق ظاهر گردان
 
لِدينِكَ مُنْتَصِراً وَبِاَمْرِكَ فى اَعْدآئِكَ مُؤْتَمِراً اَللّهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلاَّئِكَةِ
و يارى ستاننده دينت و فرمانرواى در ميان دشمنانت قرارش ده خدايا فرشتگان يارى دهنده را گرداگردش
 
النَّصْرِ وَبِما اَلْقَيْتَ اِلَيْهِ مِنَ الاْمْرِ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِماً لَكَ حَتّى
قرار ده و بدان دستورى كه در شب قدر بر او فرستى وى را انتقام كشَنده براى خودت قرار ده بدان حد
 
تَرْضى وَيَعوُدَ دينُكَ بِهِ وَعَلى يَدَيْهِ جَديداً غَضّاً وَيَمْحَضَ الْحَقَّ
كه تو خوشنود گردى و دين تو به وسيله او و بدست او بصورت نو و تازه اى درآيد و حق كاملاً
 
مَحْضاً وَيَرْفُِضَ الْباطِلَ رَفْضاً اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَعَلى جَميعِ آبائِهِ
خالص گردد و باطل يكسره از بين برود خدايا درود فرست بر او و بر همه پدرانش
 
وَاجْعَلْنا مِنْ صَحْبِهِ وَاُسْرَتِهِ وَابْعَثْنا فى كَرَّتِهِ حَتّى نَكوُنَ فى زَمانِهِ
و قرار ده ما را از اصحاب و نزديكانش و در زمان رجعت او ما را برانگيز تا ما در زمان او
 
مِنْ اَعْوانِهِ اَللّهُمَّ اَدْرِكْ بِنا قِيامَهُ وَاَشْهِدْنا اَيّامَهُ وَصَلِّ عَلَيْهِ [على
جزء يارانش باشيم خدايا توفيق درك زمان قيام او را نصيب ما گردان و در روزگار ظهورش ما را حاضر كن و درود فرست بر او
 
مُحَمَّد] وَارْدُدْ اِلَيْنا سَلامَهُ وَالسَّلامُ عَلَيْهِ [عَلَيْهِمْ] وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَكاتُهُ
و سلام او را بسوى ما بازگردان و سلام و تحيت و رحمت خدا و بركاتش بر او باد
 
و بدانكه ميردامادرَحَمهُ اللّهُ در رساله اربعة ايّام خود در بيان اعمال روز دَحْوُالارض فرموده كه زيارت حضرت امام رضاعليه السلام در اين روز افضل اعمال مستحبّه و از آداب مَسْتحب است و همچنين زيارت آن حضرت در روز اوّل ماه رجب نيز تأکید شده است.
 
5-    شهادت امام تقی (عليه السلام)
 
 روز آخر ماه سنه دويست و بيست بنابر مشهور حضرت امام محمد تقى عليه السلام به زهر معتصم در بغداد شهيد شد و اين بعد از دو سال و نيم تقريباً از فوت ماءمون گذشته بود چنانكه خود آن جناب ميفرمود اَلْفَرَجُ بَعْدَ الْمَاءمُونِ بِثلثينَ شَهْراً و اين كلمه مُشْعِر است بر آنكه آن حضرت از سوء معاشرت ماءمون در كمال اذيّت و صدمه بود كه مرگ خود را فَرَج و گشايش خود تعبير نموده چنانكه پدر بزرگوارش حضرت امام رضاعليه السلام در زمان ولايتعهد خود نيز چنين بوده و در هر جمعه كه از مسجد جامع مراجعت مى فرمود به همان حالى كه عرق دار و غبارآلوده بود دستها را به درگاه الهى بلند مى كرد و مى گفت اِلهى اگر فَرَج و گشايش امر من در مرگ من است پس همين ساعت در مرگ من تعجيل فرما و پيوسته در غم و غصّه بود تا از دنيا رحلت فرمود و حضرت امام محمّد تقى عليه السلام در وقتى كه وفات كرد از سنّ شريفش بيست و پنج سال و چند ماهى گذشته بود قبر شريفش ‍ در بقعه مباركه كاظميّه در پشت سر جدّ بزرگوارش حضرت امام موسى عليه السلام واقع است
 
منبع: کتاب المراقبات، (اعمال عرفانی و عبادی در طول سال) میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، ترجمه محمودی گلپایگانی.