مدرسه علمیه حضرت ولی عصر (عج) تهران

یکی ازدغدغه‌های همیشگی جامعه ایمانی همواره این است که چرا دعاهایمان به هدف اجابت نمی‌رسد.نوشتارحاضردر مقام بیان این مطلب است که عوامل وموانع استجابت دعا را از منظر آموزه‌های وحیانی تشریح نماید.
***
در اهمیت دعا همین قدر کافی است که خداوند در قرآن به پیامبر می‌فرماید: «بگو: پروردگارم، براي شما ارجی قائل نیست اگر دعاي شما نباشد…» (فرقان ـ 77)

آري؛ محبوب‌ترین اعمـال نزد خـدا دعا کردن است. (كافى، ج 2، ص 468)

خداونـدي که ابراهیم، خلیـل خود را از آن جهت به خوبی یـاد می‌کنـد، و می‌ستاید که «بسیار دعا کننده» بود (هود ـ 75)

و او دعا را شفاي هر دردي قرار داد، و در پرتو دعا بلاهاي زیادي را از ما دور می‌کند. (كافى، ج 2، ص 470)

در زمان مأمون عباسی، جنبش مکتبی به رهبری حضرت امام رضا (ع) و امام جواد قدرت بیشتری یافته بود و خلفای عباسی خود را ناچار می دیدند با این جنبش درگیر نشوند و با آن کنار بیایند. برای همین مأمون با اصرار زیاد و با تهدید، امام رضا (ع) را ولیعهد خود کرد.

جنبش مکتبی هم، از این فرصت به دست آمده استفاده کرد و در عین حال خلفای عباسی نتوانستند از نزدیک ساختن خود به حضرت امام رضا و امام جواد (ع) بهره ببرند چون امام رضا (ع) و نیز امام جواد (ع) تاکتیکی در پیش گرفتند که مردم فهمیدند که خلفای عباسی در نزدیک شدن به علویان اهداف سیاسی دارند نه این که آنان را شایسته خلافت و خود را باطل بدانند.

یکی از این تاکتیک ها این بود که امام رضا (ع) و امام جواد (ع) با این که در دربار خلافت بودند و همواره با خلیفه بودند با این حال هیچ کدام از مقامات لشکری و کشوری را نپذیرفتند در حالی که در آن زمان هر کس کوچکترین تقربی به دستگاه خلافت داشت به مقامات بالای سیاسی و نظامی نصب می شد. امام رضا (ع) و امام جواد (ع) با قبول نکردن منصب، هم به مردم و هم به مسؤولان سیاسی و نظامی فهماندند که ما این حکومت را قبول نداریم و این حکومت ما را ناچار به این تقرب کرده است. البته جنبش مکتبی توان براندازی خلافت عباسی را نداشت و اگر به این اندازه از تقرب رضایت نمی دادند هم خود و هم دیگر اعضای جنبش مکتبی به خطر می افتادند و برای حفظ مکتب می بایستی این اندازه از تقرب را پذیرفت و این که تا به امروز مکتب زنده مانده، به خاطر تدابیر آن بزرگواران است.

پرسش:
حضرت فاطمه(س) شخصیتی که مربوط به 1400 سال پیش است چگونه می‌تواند برای نسل امروزی بانوان الگوی پذیرفتنی و قابل دسترسی باشد؟

پاسخ:
انسان‌ها برای دستیابی به زندگی بهتر و والاتر، نیازمند امور مختلفی هستند که غیر از شناخت فلسفه و هدف خلقت، ابزارهای مورد نیاز، دستورها و آموزه‌ها، راهنمایی‌های درونی و بیرونی و در یک کلام نقشه راه تکامل، می‌توان به نیاز به الگوهای کمال یافته الهی و انسانی عینی هم اشاره کرد. الگوهای کامل انسانیت به انسان این امکان را می‌دهد تا در مسیر هدایت، رشد و تعالی خود، از آنها تبعیت عملی کرده و خود را همانند آن الگوها بسازد. بنابراین از این منظر انسان کامل به کسی گفته می‌شود که همه ظرفیت‌های وجودی سرشته در ذات خویش را به فعلیت رسانده و در مسیر تقرب الی‌الله با بهره‌گیری از آموزه‌های عقلانی و وحیانی متأله و خدایی شده و مظهر کامل اسمای حسنای الهی گشته و خلافت الهی را به دست آورده باشد. چنین انسانی به دلیل اینکه هدف آفرینش و فلسفه آن را دریافت و مسیر کمالی را تا حد اعلی پیموده است، بهترین شخص برای اسوه شدن می‌باشد.

انسان‌ها در طول تاریخ از دو دسته خارج نبوده‌اند:

گروهی خود پیشرو و جلودار بوده و گروه دیگر پیرو و تبعیت‌کننده. این اتفاق در هر دو جریان حق و باطل رخ داده و همیشه عده‌ای برای دیگران الگو و نمونه بوده‌اند. در منطق حق‌مداران کسانی می‌توانند برای همیشه الگوی تمام‌نمای انسان‌ها قرار گیرند که تمامی کمالات الهی و انسانی را در ابعاد وجودی خود محقق کرده باشند و در واقع اسوه‌های انسان کامل باشند که مصادیق این حقیقت در پیامبر گرامی اسلام(ص) و اهل بیت طاهرینش(ع) متجلی گردیده است.

انسان‌ها بر اساس فطرت کمال‌طلبی خود همواره به دنبال انتخاب و انجام برترین اعمال بوده و در پی آن جست‌وجوگر الگوها و نمونه‌های عینی این اعمال برتر و کمالات والاتر هستند تا با پیروی و تبعیت عملی بتوانند خود را همانند آنان بسازند.

فاطمه(س) الگوی قابل دسترسی
فاطمه(س) در میان زنان، یکتا و یگانه است و همانندی برای ایشان نیست، زیرا او اشرف زنان جهان است و در هر امری در اوج کمالات الهی و انسانی قرار دارد. چنانکه پیامبر(ص) این‌گونه است و یکتا و یگانه می‌باشد و همانندی برای او نیست.
حضرت فاطمه(س) ابعاد شخصیتی گوناگونی دارند که برخی از آن ابعاد برای ما انسان‌ها قابل دسترس نیست و جنبه الهی و قدسی دارد و در روایات با تعبیر «سرالمستودع فیها» آمده است. اما آن بعد از شخصیت حضرت زهرا(س) که برای هر انسانی در هر جای کره زمین امکان الگوگیری و تبعیت‌پذیری دارد، در این عرصه‌ها و ساحات تبیین می‌شود: سرور زنان عالم عبدی به تمام معناست و رابطه خود با خداوند، رابطه خود با مردم و رابطه خود با خویشتن را به زیبایی مهندسی کرده است. الگویی کامل و بی‌عیب به بشریت ارائه کرده و مصداق تام یک انسان متقی و پرهیزکار است که مولای متقیان علی(ع) در وصفشان می‌فرماید: «خدا در جانشان بزرگ و دیگران کوچک مقدارند، سخنانشان راست، پوشش آنان میانه‌روی، راه رفتنشان با تواضع و فروتنی است. درخواست‌هایشان اندک و نفسشان عفیف و دامنشان پاک است». (نهج‌البلاغه- خطبه 193)
برای رسول خدا(ص) بهترین دختر، برای علی(ع) بهترین همسر، برای فرزندان بهترین مادر و در یاری امام زمان خود، بهترین سرباز و یاری‌کننده است.

اهم شاخص‌های رفتاری حضرت فاطمه(علیها سلام)
اخلاص فاطمه(س) از اموری است که می‌توان آن را کسب کرد. خداوند آن حضرت را در آیاتی از جمله آیات 8 و 9 سوره انسان به اخلاص می‌ستاید. اصولا اخلاص اصل اساسی در دستیابی انسان به هر فضیلت الهی است. از این رو همواره در آیات قرآن بر اخلاص در عمل تاکید شده است. خوف از خدا (انسان- 8 و 10) و خوف از قیامت و بیمناکی از عذاب دردناک آن (انسان7 تا 10)، صبر در برابر گرسنگی و ادای مسئولیت و وظایف الهی (انسان 8 و 12)، مظهر عبودیت خداوند بودن (انسان-6)، وفای به نذر (انسان7 و 9)، دوستی و محبت خدا (انسان-8)، اهل ذکر بودن (نحل- 43)، جزو ابرار و نیکوکاران بودن (انسان- 5 و8) و اطعام به نیازمندان در عین نیاز و علاقه به غذای خود (انسان- 8) از جمله اصول و مبانی رفتاری مهم‌ترین فضایلی است که قرآن کریم برای آن حضرت برمی‌شمرد. و هر کس می‌تواند با اسوه قرار دادن فاطمه(س) آنها را به دست آورد.

معارفی از کیهان

از كلام هر كسي حالت وي ظاهر مي شود. اگر صفاي باطن دارد، كلام او تنها ذكر الهي و هدايت مردم و نقل حديث و نشر مسائل علمي است و اگر كلام او لغو است، دليلِ قساوت قلب وي مي باشد و به همين ترتيب در مورد علم و جهل نيز چنين است[1].

امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد:

«الكلام اظهار ما في قلب المرء من الصّفاء و الكدر، و العلم و الجهل[2]‏» «گويايي و تكلم ظاهر مي كند هرچه در باطن متکلم از صفا و كدورت، علم و جهل است».

در حقیقت بعد اجتماعي انسان ها ايجاب مي كند با يكديگر دائماً در ارتباط باشند و در اين میان ارتباط كلامي‌، سهم به سزايي در گرم بودن كانون خانواده، تربيت كودكان و مراودات اجتماعي و نحوه برخورد مردم در اجتماع دارد.

اين امردر روابط كلامي همسران نمود بيشتري دارد،چراكه در محيط خانواده معمولا افراد ساعات زيادتري را در كنار هم هستند؛ بنابراين ارتباط كلامي میان آن ها بيشتر است و همسران صفا و كدورت هاي قلبي خود را بيشتر ابراز مي كنند. بنابراين، اگر انسان صفاي باطن داشته باشد، در کلام وي اثر مي گذارد و لغو و هجو نمی گویدو آن چه براي شنيدن مفيد است بیان می‌کند.‏

امام صادق(علیه‌السلام)فرمود

;"رحِمَ‏ اللَّهُ‏ عَبْداً أَحْسَنَ‏ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ زَوْجَتِهِ"[3]

رحمت خدا بر بنده ای که نیکوترین گزینه را در روابط بین خود و همسرش برگزیده است.

- [1]زين الدين بن على، شهيد ثانى، شرح مصباح الشريعة، ترجمه عبد الرزاق گيلانى، انتشارات پيام حق، تهران، 1377 ش، ، ص296.
2- محمد باقر مجلسى، بحار الأنوار، بيروت: دار إحياء التراث العربي،چ دوم، 1403 ق،ج68،ص 285
[3] - محمد بن على ابن بابويه، من لا يحضره الفقيه – قم: چاپ،دوم، 1413 ق. ج3، ص443

بسیاری از مردم به سبب برخی از ارتباطات اجتماعی به سعادت می‌رسند و بسیاری نیز نگون‌بخت می‌شوند و در دنیا سر از زندان و گوشه خیابان و خرابه‌ها درمی‌آورند و دنیا و آخرتشان را تباه می‌سازند. این ارتباط اجتماعی به ویژه در قالب دوستی و همنشینی با افراد به سبب نقش سرنوشت‌ساز آن همواره از سوی خدا و معصومان(ع) مورد توجه و اهتمام بوده و مطالب بسیاری در این باره گفته و نوشته شده است. در این مطلب به گوشه‌ای از نقش مجالست با خوبان و بدان در زندگی دنیوی و اخروی اشاره شده است.
***
سنت ارتباط اجتماعی، نیاز طبیعی
انسان موجودی اجتماعی است. اجتماع به حالت گفته می‌شود که افراد نقشی را به عهده می‌گیرند و مسئولیتی دارند و در قالب حقوق و تکالیف به نیازهای یکدیگر پاسخ می‌دهند و آن را برآورده می‌سازند. این حالت در دنیا امری طبیعی و از سنت‌های الهی است؛ زیرا انسان بدون دیگری نمی‌تواند نیازهای خویش را برآورده سازد و به کمالی از کمالات دست یابد. بر همین اساس، سنت تفضیل و برتری میان افراد قرار داده شده و تسخیرگری به عنوان سنت الهی در جامعه و اجتماع مطرح شده است. (زخرف، آیه32)
روابط اجتماعی اقتضائاتی دارد که از جمله آنها عدالت در تعامل و اجرای قوانین، احسان نسبت به دیگران در قالب بخشیدن و خیررسانی، عفو و گذشت و حتی ایثار و گذشتن از حق خویش برای حفظ مصالح اهم و مهم‌تر است. برخی از نیازهای انسانی که عاطفی است در قالب تشکیل خانواده و از طریق همسران و فرزندان و برخی دیگر در قالب دوستی و رفاقت و مانند آنها برآورده و برطرف می‌شود.
دوستی به معنای یاری، رفاقت، عشق و محبت و نیز به معنای آشنایی توأم با مهر و محبت و عشق، از مهم‌ترین راه‌ها در حوزه روابط اجتماعی سالم است که بسیاری از نیازهای عاطفی و حتی مادی دو طرف بدون آنکه در چارچوب قوانین سخت‌گیرانه عدالتی باشد، در قالب احسان و مودت و اکرام برآورده می‌شود.

در قرآن به مسئله دوستی توجه ویژه‌ای مبذول شده است؛ زیرا پس از همسر، مهم‌ترین امری است که تأثیر بسزا در سرنوشت بشر و خوشبختی و بدبختی افراد دارد. از همین‌رو در آیات قرآن به ابعاد و مسائل دوستی با استفاده از واژگانی چون «ود»، «الف و الفت»، «خلیل»، «ولی»، «حب»، «قرین»، «صدیق»، «رفیق»، «صاحب» و مشتقات آنها پرداخته شده است.
از نظر قرآن، هر کسی با کسی دوستی می‌ورزد که متناسب با روحیات اوست و کمالات را در چنین روابطی می‌داند. چنانکه در ضرب‌المثل معروف آمده: کبوتر با کبوتر باز با باز/ کند هم‌جنس با هم جنس پرواز. این هم‌جنسی در روحیات و کمالاتی است هر یک آن را مطلوب دانسته و در ساختار ارتباط اجتماعی خواهان تأمین آن هستند؛ هر چند که در مصداق و یا روش دستیابی به کمالات به اشتباه بروند، ولی از نظر این دوستان، کمال همان چیزی است که در این روابط اجتماعی به دست می‌آورند. لذا در روایات آمده فرد را باید با نگاه به دوستان و هم‌نشینانش شناخت.

انقلاب اسلامی ایران، انقلابی مکتبی و اعتقادی است که با اتّکا به اصول اسلام ناب محمّدی و با تبعیت از آموزه‌های مکتب تشیّع و با اقتدا به رهبریِ مرجعیت دینی برپا شد و بر اساس آن حکومت و نظامی اسلامی با رأی قاطع و آگاهانه اکثریت مردم برقرار گردید.
***
مكتبي و اسلامي بودن، ويژگيِ بنياديِ انقلاب اسلامی
ماجرای پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران در مقدمۀ قانون اساسی چنین ذکر شده است:
«ويژگي بنيادي اين انقلاب نسبت به ديگر نهضت‌هاي ايران در سده اخير مكتبي و اسلامي بودن آن ا‌ست. ملت مسلمان ايران پس از گذر از نهضت ضد استبدادي مشروطه و نهضت ضد استعماري ملي شدن نفت به اين تجربه گرانبار دست يافت كه علت اساسي و مشخص عدم موفقيت اين نهضت‌ها مكتبي نبودن مبارزات بوده است. گرچه در نهضت‌هاي اخير خط فكري اسلامي و رهبري روحانيت مبارز سهم اصلي و اساسي را برعهده داشت ولي به دليل دور شدن اين مبارزات از مواضع اصيل اسلامي، جنبش‌ها به سرعت به ركود كشانده شد از اينجا وجدان بيدار ملت به رهبري مرجع عاليقدر تقليد حضرت آيت‌الله‌العظمي امام خميني ضرورت پي‌گيري خط نهضت اصيل مكتبي و اسلامي را دريافت و اين بار روحانيت مبارز كشور كه همواره در صف مقدم نهضت‌هاي مردمي بوده و نويسندگان و روشنفكران متعهد با رهبري ايشان تحرك نويني يافت. (آغاز ‌نهضت اخير ملت ايران در سال هزار و سيصد و هشتاد و دو هجري قمري برابر با هزار و سيصد و چهل و يك هجري شمسي مي باشد).

فضیلت و اعمال ماه مبارك رجب
ماه رجب و ماه شعبان و ماه رمضان شرافت زیادی دارند و در فضیلت آنها روایات بسیاری وارد شده است. از حضرت رسول (صلى الله علیه و آله) روایت شده كه: ماه رجب ماه بزرگ خدا است و ماهى در حرمت و فضیلت به آن نمى‏رسد و جنگیدن با كافران در این ماه حرام است و رجب ماه خدا است و شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امت من است كسى كه یك روز از ماه رجب را روزه بگیرد، موجب خشنودى خدای بزرگ می‌گردد و غضب الهى از او دور می گردد و درى از درهاى جهنم بر روى او بسته گردد.
از حضرت موسى بن جعفر(علیهماالسلام) روایت شده است كه: هر كس یك روز از ماه رجب را روزه بگیرد، آتش جهنم یك سال، از او دور شود و هر كس سه روز از آن را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می گردد
.
و همچنین فرمود كه: رجب نام نهرى است در بهشت که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‏تر است. هر كس یك روز از رجب را روزه بگیرد البته از آن نهر بیاشامد.

از امام صادق(علیه السلام) روایت است

كه حضرت رسول اکرم( صلى الله علیه و آله) فرمود كه: ماه رجب ماه استغفار امت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش كنید كه خدا آمرزنده و مهربان است و رجب را “أصب” مى‏گویند زیرا كه رحمت خدا در این ماه بر امت من بسیار ریخته مى‏شود پس بسیار بگوئید: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ».

ایرانی زیرک مسلمان چگونه معنای نوروز را تغییر داد؟

ایرانیِ زیرکِ مسلمان، نوروز باستانی را با عقیده‌ی خود و به شکل دلخواه خود، تغییر داد؛ قالب نوروز و صورت نوروز را نگه داشت، محتوای آن را عوض کرد. نوروز باستانی، نوروز پادشاهان بود؛ فرصتی برای سلاطین و حکّام مستبد بود؛ برای اینکه شکوه خود و عظمت ظاهری خود را به رخ ملّتها بکشانند و بنشینند از آنها هدیه بپذیرند. حتّی در زمان بنی‌امیّه و بنی‌عبّاس که نوروز به دربارهای خلافت اموی و عبّاسی وارد شد، همان رفتار و سیره‌ی پادشاهان و کسرایان فارسی باستان در دربار آنها عمل میشد. امّا ایرانیِ مسلمان، این نظم را، این قالب را به‌نفع خود تغییر داد؛ اگرچه این تغییر به‌صورت دفعی انجام نگرفته است امّا شما امروز بعد از گذشتن قرنها، مشاهده میکنید که نوروز بهانه‌ای و وسیله‌ای است برای ارتباط قلبی میان مردم و میان مبدأ عظمت و عزّت، یعنی ذات مقدّس باری‌تعالی.(۱۳۹۴/۰۱/۰۱)

سوال

آیا دین می تواند شادی مورد نیاز انسان را تأمین کند؟ آیا تعالیم مذهبی و دستورهای دینی مانع شادی و شادمانی انسان نمی گردد؟ برای مثال آیا سفارش به گریه و عزاداری موجب غم و اندوه و افسردگی انسان نمی گردد؟

پاسخ 

ارمغان دین برای بشر شادی، بهجت و سرور به معنای واقعی و عمیق آن می باشد. دین هم بشر را با شادی واقعی آشنا کرده و هم راه رسیدن به آن و بهره مندی کامل از آن را پیش روی او نهاده است.

خواندن دعایی با شور و حال و نمازی با حضور قلب، نجوایی شبانه و زمزمه ای عاشقانه، کمک به انسانی افتاده، نوازش یتیمی غمگین، سیر کردن گرسنه ای بینوا، زیارت بارگاه انسانی پاک، دیدار وابستگان و گفت وگو با دوستی صمیمی که همگی از سفارش های دین و تعالیم پرمحتوای آن است، همان سرور و نشاطی را به دنبال دارد که دیدن بهار طرب انگیز و صبح پرلطافت و قطره ای شبنم بر رخسار گل سرخ و زمزمه جویبار و وزش نسیم روح فزا.

هر دو نوع شادی برگرفته از یک حقیقت و هر دو جلوه ای از زیبایی وعظمت و کمال خداوند بزرگ و کریم است. نگاهی گذرا به تعالیم دینی نشان می دهد، شادی و سرزندگی از آثار ایمان مذهبی است چرا که مذهب بر زمینه های پیدایش شادی سفارش کرده و نشانه هایش را ستوده است. نداشتن نگرانی و اضطراب و غم و اندوه و رسیدن به اطمینان قلبی اساس هر نوع شادی است و این ممکن نیست مگر با ایمان به قدرت مطلقی که سرچشمه همه نیکی ها است.(1)

به همین دلیل، عمیق ترین و عالی ترین شادی ها و سرورها از آنِ مردان پاک سیرت و آشنا با خداوند است. در حدیثی از پیامبر (ص) می خوانیم: «رکعتان فی جوف اللیل أحب الی من الدنیا و مافیها دو رکعت نماز در دل شب نزد من از دنیا و آنچه در آن است، ارزنده تر و دوست داشتنی تر است.»(2)